جلبیل یک شال خاص توری هست که از گذشته دور تا به حال در شهر های جنوبی ایران استفاده می شود. برای آشنایی با جلبیل لازمه اول از هنر خوس دوزی بگیم:
خوس دوزی
خوس یا خوص در لغت به معنای برگ درختانی مانند نخل و نارگیل است. اما در نزد بانوان جنوبی، خوس به معنای رشته های باریک طلایی و نقره ای است که از آن در تزئین پارچه ها استفاده می شود. در کشور های عربی نام خوس، نقده است که اندکی با خوس موجود در ایران متفاوت است.
تصویری از خوس
خوس دوزی نوعی سوزن دوزی یا رودوزی است که در آن با استفاده از خوس پارچه های توری خاصی را تزئین می کنند. این پارچه ها می تواند شال توری (جلبیل یا جلویل)، چادر های توری مشکی، شلوار بندری، لباس بندری یا بلوچی و یا حتی کیف و کلاه باشد.
تاریخ خوس دوزی
گفته می شود منشا خوس دوزی از کشورهندوستان است. همانطور که در فرهنگ، تنوع طرح و رنگ لباس های بندری و بلوچی می توان دید، به احتمال زیاد ورود این هنر به فرهنگ جنوبی نیز نتیجه رابطه ی نزدیکی این شهرها با هندوستان و دیگر کشورها بوده است.
با گذر زمان این هنر در کشورهای همسایه هندوستان نیز گسترش یافته و امروزه می توان محبوبیت روز افزون این کارهای خوس دوزی را در ایران و حتی پاکستان مشاهده کرد.
با اینکه طلایی و نقره ای محبوب ترین رنگ خوس ها هستند و از گذشته بیشترین استفاده را داشته اند. اما می توان طیف بیشتری از رنگ ها را مانند زرد، ماستی و آبطلا را مشاهده کرد. تشخیص تفاوت این رنگ ها برای افراد عادی ممکن است اندکی دشوار باشد.
با کلیک بر روی این متن می توانید تنوع رنگ های خوس را مشاهده کنید!
نمونه ای از خوس ماستی
جلبیل خوسی
بانوی هرمزگانی با پوشش جلبیل
در استان هرمزگان هنر خوس دوزی بر روی شال یا روسری های توری، جلبیل خوسی نامیده می شود. زنان جنوبی که به پوشش های خاص و متنوع خود معروف هستند، جلبیل خوسی را یکی از اصیل ترین پوشش های خود می دانند.
تاریخ استفاده از جلبیل خوس دوزی
به صورت دقیق مشخص نیست از چه زمانی استفاده از این پوشش در بین زنان هرمزگانی رواج پیدا کرده است اما آنچه مشخص است در زمان صفویه به دلیل اهمیتی که به بندرعباس و هرمزگان داده شد، این هنر رونق چشمگیری پیدا کرد و جلبیل های خوسی در میان زنان و دختران جوان محبوبیت بیشتری پیدا کردند.
شاید برایتان جالب باشد که در گذشته جلبیل های خوسی را با استفاده از رشته های طلا و نقره اصل می ساختند اما با گذر زمان خوس جای طلا و نقره را گرفت. این حقیقت ثابت می کند که پوشش جلبیل حتی قبل از به وجود آمدن هنر خوس دوزی نیز زواج داشته است.
تنوع جلبیل خوسی
در هر شهر از استان های جنوبی علاوه بر تنوع رنگ و طرح جلبیل ها، می توان در نام آنها نیز تنوع را مشاهده کرد.
در بیشتر شهرها این شال خاص را جلبیل خوسی می نامند، اما “جلویل” در شهر های شرقی استان هرمزگان و “مکنار” در شهرهای جنوبی استان فارس از دیگر نام های آن است.
چرا زنان جنوبی از جلبیل استفاده می کنند؟
زرق و برق
اگر به لباس بندری و یا به برقه های جنوبی دقت کنید، مطمئنا اولین چیزی که در نظرتان جلوه می کند، رنگ های متنوع و زرق و برق این پوشش ها است. علاقه بانوان جنوبی به این پوشش ها از گذشته پابرجا مانده است و استفاده از جلبیل خوسی را در میان آنها توجیه می کند.
ارتباط با دیگر کشورها
این مورد در رابطه با تمام پوشش های بندری صادق است. قرار گرفتن در یک مسیر تجاری مهم و ارتباط با کشورهای مختلف، تلفیق سنت ها و فرهنگ ها را اجتناب ناپذیر می کند.
علاوه بر پوشش این مورد را می توان در رابطه با موسیقی و غذاهای بندری نیز مشاهده کرد.
ساخت جلبیل خوسی و بخش های مختلف آن
ساخت یک جلبیل خوسی نیاز به ظرافت کاری بسیار بالایی دارد. تور هایی که برای جلبیل استفاده می شود دارای بافت بسیار ریز هستند. بانوی هنرمند باید خوس را از این بافت ها به نحوی عبور دهد که طرح های منظم هندسی شکل بگیرد.متراژ استاندارد این تور ها 85 سانتی متر در دو متر است.
خوس دوزی در هر قسمت از جلبیل نام مخصوصی دارد. طرح های هندسی شکل گرفته که در وسط جلبیل قرار می گیرند، گل نامیده می شود. همچنین به طرح ها و یا دانه های کوچک خوس که در زمینه جلبیل پخش هستند ،شن ریزیگفته می شود. خوس کاری در لبه های جلبیل خوسی، حاشیه نامیده می شود.
(در عکس زیر می توانید قسمت های مختلف جلبیل را مشاهده کنید)
قسمت های مختلف جلبیل خوسی
قیمت جلبیل بندری
مدت زمان ساخت یک جلبیل بسته به طرح های آن و تجربه هنرمند ممکن است بین یک تا سه ماه زمان بگیرد. این مدت طولانی به خوبی توجیه می کند که چرا باید جلبیل یکی از گران قیمت ترین و خاص ترین شال های جهان باشد.
با کلیک بر عکس زیر می توانید نمونه هایی از با کیفیت ترین جلبیل های بندری را به همراه قیمت مشاهده کنید.
جایگاه جلبیل در پوشش های جنوبی
با توجه به قیمت بالای جلبیل و زرق و برق آن، بدیهی هست که استفاده روزمره از جلبیل عجیب به نظر برسد اما در بسیاری از شهرهای جنوبی از این پوشش برای مراسم های مختلف در جشن های عروسی و حتی برای خود عروس استفاده می شود. بسته به رسم های قدیمی رنگ تور و خوس ممکن برای افراد استفاده کننده متفاوت باشد.
به طور معمول تور مشکی و خوس طلایی بیشترین کاربرد را دارد اما در مراسمات مختلف سنتی و یا در شهرها و روستاهای خاص، ممکن است رنگ تور به قرمز، سبز و حتی سفید تغییر کند.
درباره این تفاوت و تنوع ها و در آینده مقاله جدیدی منتشر می کنیم. برای اطلاع از مطالب جدید ما می توانید ما در اینستاگرام پلور دنبال کنید
جالب است بدانید خاص بودن این شال باعث شده که در کشور های عربی و حتی در میان سلبریتی های ایرانی نیز محبوبیت پیدا کند. این محبوبیت به گونه ای است که در نوروز با ورود تعداد زیادی از مسافران به شهرهای جنوبی،یکی از جذابیت ها، پوشیدن و خرید کردن جلبیل های خوسی است.
اگر توان خرید جلبیل را ندارد پیشنهاد میکنیم با سفر به شهرهای جنوبی لذت پوشیدن و عکس گرفتن با آن را از دست ندهید.